تاریخچه باغبانی در دنیا :
بزرگ‌ترین مسئله‌ای كه بشر همیشه در طول تاریخ چند هزارساله‌اش با آن روبرو بوده قحطی و كمبود مواد غذایی است و به این دلیل، در زمان‌های قدیم، پایه و اساس اجتماع‌ها را كشاورزی تشكیل می داده است. البته باید در نظر داشت كه در هیچ مرحله‌ای از تاریخ، از جمع‌آوری مواد گیاهی خوراكی به طور كامل صرف نظر نشده است و هنوز هم در بسیاری از نقاط دنیا، گیاهان خودرو، دست كم در سطح محلی، از نظر مواد غذایی دارای اهمیت هستند. برای مثال میتوان از جنگل‌های پسته خودرو در اطراف سرخس خراسان، بوتهزارهای تمشك وحشی در مازنداران، جنگل‌های زردآلوی وحشی در تركیه و بوتهزارهای زغال اخته آبی رنگ(Blueberry) در آمریكا نام برد. مطالعه سنگ‌نوشته‌ها، حجاری‌ها و اسناد تاریخی نشان میدهد كه فن باغبانی از آغاز كشاورزی تا كنون دوران‌های مشخصی را به شرح زیر طی نموده است.
1- مصر و بین‌النهرین قدیم :
این دوران حدود 35 قرن (از حدود 3500 سال قبل از میلاد تا حدود میلاد مسیح) طول كشید. از ویژگی‌های این دوره ایجاد سیستم‌های آبیاری پیشرفته و نیز شناسایی و استفاده از گیاهان دارویی، ادویه‌ای و عطری زیادی است. مصریان قدیم، بسیاری از گیاهان باغبانی را شناخته و كشت می‌كردند. برای مثال می توان از میوه‌ها: خرما، انگور، زیتون، انار، موز، لیمو و انجیر، و از سبزی‌ها: خیار، عدس، سیر، تره، پیاز، كاهو، نعناع، تربچه، كاسنی و انواع هندوانه و خربزه را نام برد. در همین دوره، ساكنین كلده، بابل و آشور نیز با ایجاد آبراهه‌های بسیار دقیقی، كه كف و دیواره آنها را با آجر مفروش بود، حدود شصت‌و پنج هزار كیلومتر مربع زمین را در بین‌النهرین به زیر كشت برده بودند. مجموعه گیاهی مربوط به هفتصد سال قبل از میلاد كه آشوری ها باقی مانده حاوی بیش از نهصد گیاه مختلف است كه حدود دویست‌و پنجاه عدد از آنها گیاهان باغبانی است. این افراد درختان نخل و انجیر را با موفقیت كشت می‌كردند، و نیز از دیگر شواهد به دست آمده، چنین بر می‌آید كه آنها در باره جنسیت در گیاهان و تأثیر گرده‌افشانی در تشكیل میوه و همچنین از تلقیح مصنوعی خرما و بر دادن انجیر آگاهی داشتهاند.
2- یونان قدیم :
برخلاف مصریان و اهالی كلده و آشور، یونانیان چندان علاقه‌ای به جنبه عملی كشاورزی نداشتند، ولی در عوض به جنبه‌های عملی آن، یعنی گیاه‌شناسی و به ویژه طبقه‌بندی گیاهان و تاریخ طبیعی، می‌پرداختند. از تئوفراستوس، كه به نام پدر گیاه‌شناسی نیز معروف است، نوشته‌های زیادی باقی مانده كه حاوی مطالب گوناگون در مورد علوم مختلف گیاهی است.
3- روم قدیم :
امپراطوری روم قدیم حدود یك هزار سال (از حدود پانصد سال پیش از میلاد تا حدود پانصد سال پس از میلاد مسیح) بر بخش مهمی از دنیای آن روز حكمفرمایی داشت. رومیان، بر خلاف یونانیان، توجه زیادی به كشاورزی داشتند و این فن، سهم مهمی از اقتصاد آنان را به خود اختصاص داده بود. خدمت مهم رومیان به كشاورزی و به ویژه باغبانی عبارت از دریافت دانسته‌ها و یافته‌های یونانیان و مصریان باستان، و بیشترین استفاده عملی از آنها بود. رومیان از پیوند زدن، تناوب، مصرف كود دامی، بهره‌برداری از انبار سرد و نیز گلخانه اطلاع داشته، بسیاری از میوه‌ها و سبزی‌ها را كشت می‌كردند. در شهر روم كشت گیاهان زینتی متداول بود، و در آن دوره این رشته از باغبانی پیشرفت زیادی نمود. در این زمان ثروتمندان رومی، در اطراف شهر باغ‌هایی داشتند كه مزین به آب نماها، مجسمه‌های فراوان و خیابان‌بندی‌های منظم بود، كه در آنها درختانی مانند: سیب، گلابی، انجیر، زیتون و انار، و نیز گل‌هایی مانند زنبق، گل سرخ (از آنجا كه گلهای بسیاری از گونه‌های Rose كه در فارسی «گل‌سرخ» نامیده شده، رنگ‌هایی غیر از سرخ دارند، اطلاق«گل سرخ»به این گل با اشكال مواجه است. مثلاً برخی از گونه‌ها یا ارقام را كه رنگ زرد دارند باید «كل سرخ زرد» بنامیم.) بنفشه، میمون، شقایق، جعفری، سوسن و مینا كشت میشدند. در این زمان بود كه برای اولین بار پیشه باغبانی پدید آمد، بدین معنا كه عده‌‌ای با نگهداری از باغ دیگران مزد دریافت می‌كردند.
4- قرون وسطی و عصر اسلام :
با سقوط روم، در اواخر قرن پنجم میلادی، دنیای غرب از نظر علوم و فنون گامی عظیم به قهقرا برداشت و ازجمله باغبانی نیز دچار افت كیفی فراوانی گردید. گسترش قلمرو اسلامی و پیشرفت چشمگیر علمی مسلمانان به تقریب هم‌زمان با افول تمدن اروپا و قرون وسطی بود. در میان علوم مختلف، دانش فلاحت (كشاورزی) نزد مسلمانان از اهمیت والایی برخوردار بوده است. شواهد تاریخی نشان می‌‌دهند كه از یك سو دستورهای اسلامی دایر بر پاداش نیك دو جهانی كشت و كار و از سوی دیگر گسترش قلمرو اسلامی كه دارای تفاوت‌های اقلیمی و آب و هوایی شدید بودند، همچنین نیاز به غذا، ساختن دارو، مصارف صنعتی و ایجاد آبادانی و خرمی، عوامل بسیار اساسی در پیشبرد دانش كشاورزی در میان مسلمین بوده است. از آن جمله: احداث باغ و درختكاری در میان مسلمین تا آنجا گسترش داشت كه برخی از شهرها و نواحی آن زمان، به واسطه باغ‌ها و ریاحین مشهور خود در تاریخ ثبت شده‌اند برای مثال: باغات طایف، نخلستانهای مدینه، باغ‌های متعدد در عراق به ویژه در حومه بغداد، نخلستانهای كوفه و باغ‌های مثمر و غیر مثمر در دمشق را میتوان نام برد. در آن زمان، سمرقند و سند را با صفاترین گردشگاه‌های روی زمین می‌دانسته‌اند و بخارا را به واسطه درختان و گلهای آن، دلكش‌ترین شهر و به نام شهر باغ‌ها می‌شناختند. علاوه بر این، قصرهای خلیفه‌ها و امیران آنان از اندلس گرفته تا چین دارای باغ‌های بسیار زیبا با طراحی ویژه خود بوده است كه با توجه به ساختار ویژه آنها، میتوان آنها را باغ‌های دوره اسلام یا باغ‌های اسلامی نامید. به طور كلی، در قلمرو اسلامی از اندلس، شام، عراق، ایران، هند تا سایر كشورها، مسلمانان علاوه بر تولید محصول‌های باغی، درختان غیر مثمر و ایجاد فضای سبز در درون قصرها به ایجاد باغ‌های گیاه‌شناسی و گلكاری نیز می پرداخته‌اند. در این راستا، نه تنها بذر و نهال ارقام مختلف گیاهان را در باغ‌های گیاه شناسی جمع می‌كردند، بلكه دانشمندان این رشته مطالعه‌ها و توصیه‌هایی پیرامون افزایش، شناخت درختان، قلمه‌‌زدن، پیوند زدن، حركت شیره نباتی و حتی كنسرو كردن میوه‌ها داشتهاند كه ازمیان آنها ابن عوام را میتوان نام برد. در این دوره گل‌هایی مانند: یاسمن و لاله (كه توسط مسلمین به اروپا راه یافت) و همچنین درختانی مانند: انار، انبه، انجیر، انگور، پرتقال، خرما، زیتون، زردآلو، لیمو، لیموشیرین، هلو و نارنج را می‌شناختند و كشت می‌كردند.
در زمان جنگ‌های صلیبی و رویارویی نیروهای غرب و اسلام، صلیبیون علوم مختلفی را از مسلمانان كسب كردند و در واقع اولین سنگ‌های بنای رنسانس اروپا گذاشته شد. در دانش كشاورزی نیز اروپایی‌ها با بردن ارقام درختان و گل‌ها و گیاهان زراعی و تعمیم آن در كشورهای خود و همچنین بهر‌ه‌گیری از كتاب‌هایی كه توسط مسلمین نوشته شده بود بهره وافری بردند. هرچند كه بیش از جنگ‌های صلیبی نیز به سبب تجارت و داد و ستد مسلمین با غرب شناخت و كاشت برخی از درختان میوه به دیگر نقاط جهان، از جمله اروپا رسیده بود. بهر‌حال بسیاری از پیشرفتهای شگرف در این رشته هم مدیون آن دسته از دانشمندان اسلامی است كه با گردآوری‌های خود در راه پیشبرد كشاورزی نقش داشتهاند. برخی از این كتاب‌ها عبارتند از: الفلاحه النبطیه تألیف ابن وحشیه،الفلاحه تإلیف ابن عوام،النبات تإلیف ابوحنیفهدنیوری،الجامع فی الادویه المفرده تإلیف ابن بیطار، كتاب النبات و الشجر، تألیف ابی زیبد سعد بن اولی الانصاری، كتاب صفه‌النخل، كتاب صفه الزرع، كتاب النبات تألیف القاسم‌بن معین، كتاب الفلاحه و العماره تألیف محمدبن اسحق الاهواری، كتاب النبات، كتاب الزرع، كتاب النخله تألیف ابی حاتم السید حستانی، كتاب الروضه‌الزهر تألیف الفتح بن خاقان بن احمد، كتاب النبات، كتاب البستان، كتاب الروضه، كتاب الزهر، كتاب الاشجار، تألیف جابربن حیان و كتاب النبات و الشجر، تألیف عبدالملك بن قریب الاصمعی.
5- دوره رنسانس اروپا و آغاز عصر جدید تا اواخر قرن نوزدهم میلادی :
در اوایل قرن چهاردهم میلادی با آغاز رنسانس دراروپا، اروپایی‌ها با استفاده از یافته‌ها و اختراع‌های دانشمندان اسلامی، به تجدید حیات وترقی و تعمیم دادن علوم و فنون مختلف پرداختند. كشاورزی و باغبانی نیز از این جریان بر كنار نماند. و به ویژه درایتالیا و فرانسه، باغبانی پیشرفت فراوانی نمود. كشف دنیای جدید درسال 1492 میلادی باعث شد كه گیاهان باغبانی جدیدی به گنجینه موجود در دنیای قدیم اضافه گردد و فن باغبانی به ویژه در بخش سبزیكاری با دریافت گیاهانی مانند: گوجه‌فرنگی، سیب‌زمینی ، لوبیا و كدو رونق بسیار بگیرد. از مهمترین نوآوری‌ها و یافته‌های این دوره میتوان:
1- كشف یاخته (سلول) توسط رابرت هوك (1703-1665) (Robert Hook)
2-كشف دوباره جنسیت درگیاهان توسط رودلف كامراریوس (Rudolph Camerarius) (1665-1721)
3-طبقه‌بندی علمی گیاهان توسط كارل لینه (1778-1707) (Carl von Linne)
4-ابداع روش كشت خطی محصول‌های یك ساله توسط جتروتال (Jethro Tull) (1731)
5-مطالعه‌های توراثی گرگورمندل (Gregor Mendel) (1884-1882) را نام برد.
6- یكصد سال بعد :
گفته شده كه پیشرفت كشاورزی در یكصد سال گذشته، بیش از پیشرفت آن در یك صد قرن قبل از آن بوده است. دلیل عمده این پیشرفت و ترقی سریع، از یك سو، جایگزینی ماشین‌های كارآمد‌تر و به ویژه تراكتورهای دیزلی، به جای افزارها و وسایل شخم‌زنی اولیه و از سوی دیگر، پیشرفتهای عظیم علمی و فنی دراروپا وآمریكاست. سهم مهمی از این پیشرفت مربوط به متخصصین بهنژادی گیاهان (اصلاح نباتات) است كه با ایجاد ارقام جدید، زارعین را قادر ساختند كه تراكم بوته را درواحد سطح بالا برده،در ضمن از كود‌های شیمیایی به مقدار بیشتری استفاده كنند، و در نتیجه محصول بیشتری به دست آورند. به عنوان نمونه میتوان از گوجه فرنگی نام برد كه میزان متوسط محصول آن در آمریكا كه تا سال 1940 حدود 12 تن در هكتار بود به دلیل معرفی ارقام جدید و نیز به كار بردن فناوری (تكنولوژی) پیشرفته، در حال حاضر به طور متوسط به بیش از 45 تن درهكتار رسیده است. اوایل قرن نوزدهم، در آمریكا هر زراع فقط برای چهار نفر، قدرت تولید غذا داشت. این رقم در ریال 1940 تنها بالغ به 11 نفر شده بود، ولی در اثر پیشرفت سریع علوم در سال‌های پس از جنگ دوم جهانی، به ویژه كشف انواع سم‌های آلی كشاورزی مانند علف‌كش‌ها و نیز ساخته شدن ماشین‌های پیشرفته‌تر و كاراتر، در سال 1967 به 37 نفر رسید و در حال حاضر به 57 نفر رسیده است.
در كشورهای پیشرفته یكی از علوم كه مهمترین اثر را در پیشرفت كشاورزی، و به ویژه باغبانی داشته، علم شیمی است. امروزه، با ساخته شدن انواع كود‌های شیمیایی، آفت‌كش‌های آلی و به ویژه تنظیم‌كننده‌های رشد گیاهی، نه تنها میزان تولید محصول در واحد سطح بالا رفته بلكه بسیاری از كارها، مانند كنترل علف‌های هرز، تنك كردن گل و میوه، برداشت محصول و حتی هرس كردن، با مواد شیمیایی مختلف انجام می‌شود و به این ترتیب یك باغدار با كاركمتر غذای بیشتری فراهم می‌آورد.
تاریخچه باغبانی در ایران :
گفته می شود كه ایران یكی از اولین كشورهای دنیاست كه درآن كشاورزی و تمدن شروع شده و انسان اولیه برای نخستین بار در فلات ایران به كشت و زرع و پرورش دام، دست زده است. همچنین گفته می‌شود كه مهاجرت آریایی‌ها به ایران بر خلاف مشهور، مهاجرتی چوپانی و در جستجوی چراگاه‌های جدید نبوده، بلكه مهاجرتی دهقانی و در جستجوی زمین بهتر برای كشاورزی بوده است (به نظر می‌رسد منظور درخت آسوریك كه از زمان ساسانیان باقی مانده (ترجمه ماهیار نوابی، بنیاد فرهنگ ایران) و در آن از رجزخوانی یك بز در برابر نخل سخن می‌رود- نمایشگر اختلاف بین دامداران و كشاورزان اولیه است، اینكه منظومه به نفع بز كه قادر به حركت (كوچ) است پایان می‌پذیرد « به چرای كوه‌ها شوم تو كوفته‌ای ایدر، چو میخ جولاهان» حاكی از دیرینگی ریشه‌های این منظومه است در آغاز ایجاد باغ‌های باستان). حفاری‌هایی كه در اطراف كاشان انجام شده است نشان میدهد كه در شش هزار سال پیش، ایرانیان متمدن بوده و سیستم زراعی پیشرفتهای داشتهاند.
در حفاری‌های نقطه‌های مختلف ایران مشخص گردیده كه در حدود 3300 سال پیش از میلاد مسیح درخت را در ری، دامغان و كاشان به طرز مشابهی نقاشی می‌كرده‌اند و بنابراین در آن زمان از لحاظ باغبانی میان نقاط مختلف ایران رابطه برقرار بوده است. دین زرتشت به كشاورزی اهمیت فراوان داده و در اوستا(وندیداد-فصل چهارم) آمده است كه سومین جایی كه زمین شادمان‌ترین است، آنجاست كه یكی از خداپرستان بیشترین غله را كشت كند و بیشترین گیاه ومیوه را بكارد. پطروشفسكی از استراسبون روایت می‌كند كه در قرن اول پیش از میلاد مسیح، ایرانیان تمامی درختان میوه‌ای را كه در یونان وجود داشته به استثنای زیتون كشت می‌كرده‌اند. گزنفون از قول سقراط نقل كرده است كه در دوره هخامنشیان باغ‌هایی در ایران وجود داشته كه آنها را پاردیس یا پردیس (این كلمه در زبان‌های رایج اروپایی به صورت پارادیس (Paradice) آمده و به معنای بهشت است) می‌نامیده‌اند و در آنها درختان دارای ارتفاع مساوی و روی خط‌های منظم كشت شده را به وسیله چرخ چاه‌های بزرگی كه توسط گاو گردانده میشدند آبیاری می‌نمودند. از میوه‌های مهم این زمان میتوان انگور، خرما و انجیر را نام برد.
با حمله اسكندر مقدونی، كشاورزی ایران رو به افول گذاشت و بسیاری از كاریزها، باغ‌ها و مزرعه‌های اطراف آنها از بین رفت و این وضع تا زمان به حكومت رسیدن اردشیر بابكان ادامه یافت. ساسانیان به احیای قنات‌ها و تشویق و توسعه زراعت وباغبانی و دامپروری همت گماشتند و ایران دوباره آباد شد. همچنانكه پطروشفسكی هم متذكر شده، در كتاب پهلوی بوندهشن (Bundahishan) كه مربوط به زمان ساسانیان است و امروزه آن را بن دهش می‌نامیم، از كشت انواع میوه مانند پرتقال، خرما، انگور، سیب، به، لیمو، انار، هلو، انجیر، فندق، سنجد، بادام، توت، گلابی، پسته، زردآلو، گردو و شاه بلوط و نیز انوع سبزی و گل مانند تره تیزك، تره، گشنیز، خیار، نرگس، یاسمن، نسترن، لاله، بنفشه، همیشه بهار، سوسن، تاج خروس، گل سرخ و گل زعفران صحبت رفته است.
پس از ساسانیان، تا زمان حمله مغول، كشاورزی ایران به تناوب دچار ركود (در زمان بنی‌امیه) و رونق (درزمان بنی‌عباس و حكومت‌های محلی) گشت. ابومنصور موفق الهروی (قرن چهارم هجری) در كتاب خود الابنیه فی حقایق الادویه از تعداد زیادی از گیاهان باغبانی نام برده است. بنا به گفته ابومنصور درآن زمان از سبزی‌ها: اسفناج، باقلا، خربزه، هندوانه، بادنجان، ریحان، پیاز، سیر، نخود فرنگی، هویج، شنبلیله، تره تیزك، نخود ایرانی، كاهو، چغندر، ترخون، عدس، ترب، نعناع، كدو، خیار، كرفس، گشنیز، لوبیا چشم بلبلی، ماش، كاسنی، مارچوبه، جعفری و شوید در ایران كشت می شده است. فهرست اسامی میوه‌هایی كه ابومنصور ذكر كرده است مشابه فهرست بوندهشن می‌باشد، با این تفاوت كه او زیتون، شفتالو، زغال‌اخته، گیلاس وآلبالو، ازگیل و زالزالك را نیز جزو میوه‌های رایج ذكرمی‌كند.
در زمان دیلمیان باغبانی ایران به بیشترین پیشرفت خود رسید و برای اولین باركشت مركبات در اطراف دریای خزر آغاز گشت. جالب اینجاست كه در این دوره، برخی از انواع سبزی مثل مارچوبه و گل كلم به مقدار زیاد در ایران كشت ومصرف میشدند ولی بعد‌ها كشت آنها منسوخ شد و با وجود آنكه به تازگی دوباره برخی كشاورزان آنها را تولید می‌كنند، هنوز مصرف آنها همگانی نشده و جزو گیاهان تفننی محسوب می‌شوند.
در اثر حمله مغول، همراه با ویران شدن ایران، باغبانی نیز از رونق افتاد و وضع بدین صورت بود تا آن كه غازان‌خان تیموری (اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری قمری) همت به آبادی كشور و توسعه كشاورزی گماشت. در قلمرو وی انواع درختان میوه و سبزی‌ها در تمام نقاط كشت میشدند و باغبانی آنقدر رونق داشت كه از اصفهان انواع میوه به هندوستان و آسیای صغیر و از كرمان خرما به سایر كشورها صادر می‌گشت. در ایران دوره اقلید و سورمق مركز تولید برگه زردآلو و خراسان ناحیه مهمی برای كشت انواع میوه به شمار می آمد. از زمان غازان‌خان (سال 700 هجری قمری) كتابی به نام «كتاب در علم فلاحت و زراعت» كه نویسنده آن ناشناس است باقیمانده كه درسال 1323 هجری قمری توسط عبدالغفار خان نجمالدوله با چاپ سنگی منتشر شده است. بنا به گفته پطروشفسكی در كتاب فوق كه دارای فصل های زیادی است، درباره نگهداری تخم‌ها، غلات و اینكه كدام درخت و گیاه از تخم می‌روید وكدام را باید به صورت نهال كاشت، ویژگی‌های انگور و دیگر درختان بارده و بی‌بار، انواع گیاهان زینتی و شرایط كود (زبل) دادن صحبت گردیده و به هر گیاهی، بخشی تخصیص یافته است. نویسنده در این كتاب به مشاهده‌ها، تجربه‌ها و امتحان خویش در قلمه زدن(Cutting) پیوند زدن انواع درختان بارده و بی‌بار و نیز بذرافشانی، نهال كاری و كاشت درختان استناد كرده و چنین بر می‌آید كه شخصاً آزمایش های فنی زیادی دركشاورزی انجام داده است. دانشمندان این سرزمین با وجود مطالعه درباره ویژگی‌های دارویی گیاهان، به كارهای به طور كامل فنی نیز می‌پرداختند و دستگاه‌هایی برای بهره‌برداری از آب تهیه نمودند كه از آن جمله میتوان چرخ چاه خودكار (چرخ آب عین) را مثال آورد كه محمد حافظ اصفهانی در قرن دهم هجری قمری جزو چهارده اختراع خود ذكر كرده، می نویسد: «هشتم- چرخاب عین است كه آب از چاه عمیق، در غایت آسانی كشیده می‌شود و دلو كه بر لب چاه رسید خود، خالی می‌گردد- بی‌حركتی و عملی از خارج» با این همه، پس از غازان‌خان تا اوایل قرن دهم هجری، یعنی شروع حكمرانی صفویان، دوباره كشاورزی ایران سیری نزولی را طی نمود كه دلیل اصلی آن عدم وجود یك حكومت مركزی و ضعف نیروهای محلی و جنگ‌های مداوم بین آنها بود.
با چیره شدن صفویان بر سراسر ایران و تشكیل یك حكومت مركزی با قدرت، بار دیگر كشاورزی ایران رونق گرفت. هرچند كه با وجود تمام كوشش‌ها، حتی در زمان شاه‌عباس نیز، به رونق پیش از حمله مغول نرسید. در این زمان در تمام ایران درختان میوه به ویژه زردآلو، هلو، به، بادام، انجیر، انار و انگور كشت میشدند. كشت خرما در خوزستان، فارس، كرمان و سیستان مرسوم بود و خرمای ایران (به ویژه خرمای جهرم) بهترین خرمای جهان به شمار می‌آمد و مقدار زیادی از آن به هندوستان صادر می‌شد. كشت مركبات در مازندران و زیتون در مازندران و خوزستان معمول بود. در این دوره خرمای كرمان، پیاز خراسان، انار یزد و شیراز، و نیز پرتقال مازندران به خارج از كشور صادر می‌گشت. اوژن فلاندن كه در آن دوره به ایران آمده بود، در سفرنامه خود می‌نویسد: زراعت ایران مانند زراعت اروپا است. از زمان صفویان نیز كتاب‌های كشاورزی مختلفی باقیمانده كه مهمترین آنها ارشاد الزراعه، تألیف فاضل هروی در سال 921 هجری قمری است كه در سال 1322 هجری قمری توسط عبدالغفار خان نجمالدوله با چاپ سنگی منتشر شده است.
پس از صفویان، حكمرانان، هر كدام بر حسب قدرت و ضعف خود اثرهایی بر كشاورزی ایران داشتند كه روی هم رفته اثرهای منفی بسیار بیشتر بوده و ایران مانند بسیاری دیگر از كشورها از قافله تمدن عقب افتاد و كشاورزیش حتی از زمان صفویان نیز عقب‌تر رفت. اولین جنبش به طرف كشاورزی نوین در زمان صدارت شادروان میرزاتقی‌خان امیركبیر به وجود آمد. این مرد كاردان، همراه با سایر كارهای اساسی خود، سعی زیادی نیز در پیشبرد كشاورزی نمود وعلاوه بر وارد كردن انواع بذرهای بهنژادی شده، با خارجی‌ها هم قراردادهایی بست و كشاورزی ایران را به سوی پیشرفت جهت داد. در اوایل قرن چهاردهم هجری قمری، با تأسیس اولین مدرسه كشاورزی ایران به نام مدرسه فلاحت مظفری، وارد كردن سیب زمینی و انواع نهال‌های میوه، به ویژه سیب و گیلاس، از خارج، باغبانی ایران پیشرفت بیشتری یافت و سپس با ایجاد مدرسه‌های متوسطه وعالی و دانشكده‌های كشاورزی و نیز تأسیس موسسه‌های دولتی مختلف مثل وزارت كشاورزی، بانك كشاورزی بنگاه توسعه ماشین‌های كشاورزی، موسسه اصلاح و تهیه بذر و نهال وغیره به وضع كنونی درآمد
